Xuất khẩu gạo: Cơ hội vàng không dành cho “tay mơ”

Trong bối cảnh giá gạo tại Nhật Bản tăng gấp đôi, các doanh nghiệp Việt Nam đang nắm bắt cơ hội đẩy mạnh xuất khẩu, đặc biệt là các dòng sản phẩm gạo cao cấp như Japonica.

Tuy nhiên, cuộc đua giành thị phần giữa Việt Nam và Thái Lan tại một thị trường khó tính như Nhật cũng đặt ra nhiều bài toán về chiến lược dài hạn.

Giá gạo tại Nhật tăng mạnh mang đến thời cơ rõ rệt cho các quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam và Thái Lan.

Tranh thủ thị phần

Số liệu chính thức công bố ngày 20/6 cho thấy giá gạo tại Nhật Bản trong tháng 5/2025 đã tăng hơn 101% so với cùng kỳ năm trước, kéo theo mức lạm phát cơ bản vượt ngưỡng 3,7%, cao nhất kể từ đầu năm 2023.

Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba đang đối mặt với áp lực chính trị đáng kể khi chỉ số tín nhiệm giảm mạnh trong bối cảnh chi phí sinh hoạt leo thang. Việc Nhật Bản buộc phải giải phóng kho dự trữ gạo khẩn cấp, điều hiếm khi xảy ra nếu không có thiên tai, cho thấy mức độ nghiêm trọng của cuộc khủng hoảng.

Trong bối cảnh đó, cả Việt Nam và Thái Lan đều thể hiện rõ động thái tranh thủ cơ hội. Tại Việt Nam, từ đầu tháng 6, 500 tấn gạo Japonica “xanh phát thải thấp” đã được xuất khẩu vào Nhật.

Gạo Việt Nam hiện có mức giá xuất khẩu trung bình 516 USD/tấn (dù giảm 18,7% so với cùng kỳ), nhưng dòng gạo chất lượng cao như ST25 vẫn giữ giá ở mức rất cao, lên tới 1.200 USD/tấn tại châu Âu. Đây là lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh người tiêu dùng Nhật sẵn sàng chi tiêu cho thực phẩm nhập khẩu, miễn là giá vẫn thấp hơn sản phẩm nội địa đang “đội trần”.

Thái Lan cũng không đứng ngoài cuộc chơi. Gạo Japonica trồng tại Thái Lan được bày bán ở các siêu thị Bangkok với mức giá chỉ bằng 25% so với hàng nội địa Nhật. Năng suất cao nhờ thu hoạch nhiều mùa và chi phí lao động thấp tiếp tục là lợi thế về giá của các quốc gia Đông Nam Á.

Rào cản thuế, áp lực chất lượng

Dù thị trường đang “mở cửa” hơn, nhưng gạo nhập khẩu vào Nhật vẫn chịu thuế cao (341 yen/kg) nếu vượt hạn ngạch 100.000 tấn/năm. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp xuất khẩu phải có chiến lược định vị rõ ràng, nhắm tới phân khúc cao cấp để bù đắp chi phí.

Trong khi đó, các chuỗi bán lẻ, nhà hàng và nhà nhập khẩu Nhật Bản ngày càng quan tâm đến gạo Việt không chỉ vì giá, mà còn vì sự phù hợp với thị hiếu ẩm thực khu vực châu Á. Tuy vậy, với việc Nhật nổi tiếng là thị trường khó tính về tiêu chuẩn chất lượng và an toàn thực phẩm, việc duy trì ổn định đầu ra không thể chỉ dựa vào lợi thế giá rẻ.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiện 60–70% gạo xuất khẩu Việt Nam là gạo chất lượng cao; trong đó, gạo cao cấp có thương hiệu chiếm khoảng 15%. Đây là chuyển biến tích cực, cho thấy Việt Nam đang chuyển mình từ “vựa gạo giá rẻ” sang đối thủ cạnh tranh thực sự trong phân khúc cao cấp.

Tuy nhiên, khoảng cách về công nghệ canh tác, chế biến sau thu hoạch và kiểm soát chất lượng vẫn là điều mà ngành lúa gạo Việt Nam cần tiếp tục cải thiện nếu muốn giữ vững vị thế lâu dài tại các thị trường khó tính như Nhật Bản, EU hay Hàn Quốc.

Giá gạo tại Nhật tăng mạnh mang đến thời cơ rõ rệt cho các quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam và Thái Lan. Nhưng đây không chỉ là một “trận gió ngược” có thể tận dụng trong ngắn hạn, mà còn là phép thử dài hơi với năng lực cạnh tranh thực sự của ngành gạo.

Nếu chỉ dựa vào giá rẻ, cuộc chơi sẽ dễ dàng đổi chiều khi thị trường ổn định trở lại. Nhưng nếu đầu tư đúng hướng từ chất lượng giống, logistics, minh bạch thương hiệu đến xây dựng chuỗi giá trị bền vững thì đây có thể là bước ngoặt giúp gạo Việt khẳng định vị trí vững chắc hơn trên bản đồ nông sản thế giới.

Hoàng Kim Ngọc-Link gốc