Kinh tế tuần hoàn: Cánh cửa mở ra kỷ nguyên phát triển xanh cho dân tộc Việt

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu sâu rộng, phát triển bền vững và chuyển đổi mô hình tăng trưởng đang trở thành yêu cầu cấp thiết đối với mọi nền kinh tế. Đối với Việt Nam, xây dựng và phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn không chỉ là giải pháp tất yếu để thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững mà còn là động lực để thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế, mở ra một kỷ nguyên vươn mình mới của dân tộc trên trường quốc tế.
Nhiều mô hình kinh tế tuần hoàn đã bước đầu được triển khai tại Việt Nam như mô hình VAC, VACR hay nông – lâm kết hợp giúp tối ưu hóa tài nguyên đất, nước và chất thải
Từ yêu cầu thực tiễn đến xu thế phát triển tất yếu
Mô hình kinh tế tuyến tính truyền thống “khai thác – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ” đã và đang bộc lộ nhiều hạn chế, tạo áp lực lớn lên tài nguyên thiên nhiên và môi trường sinh thái. Trái lại, kinh tế tuần hoàn vận hành theo nguyên lý khép kín, tái sử dụng và tái chế tài nguyên, biến chất thải thành nguyên liệu đầu vào cho các chu trình sản xuất tiếp theo. Qua đó, không chỉ tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường.
Theo TS. Nguyễn Văn Bình, chuyên gia kinh tế môi trường, “kinh tế tuần hoàn không chỉ là chiến lược quản lý chất thải mà là mô hình phát triển tiên tiến giúp phá vỡ mối ràng buộc vốn có giữa tăng trưởng kinh tế và tác động tiêu cực tới môi trường. Đây là chìa khóa để Việt Nam hướng tới một nền kinh tế xanh, tăng trưởng bền vững và hội nhập hiệu quả với nền kinh tế toàn cầu”.
Thực tế cho thấy, nhiều mô hình kinh tế tuần hoàn đã bước đầu được triển khai tại Việt Nam. Trong nông nghiệp, mô hình VAC, VACR hay nông – lâm kết hợp giúp tối ưu hóa tài nguyên đất, nước và chất thải. Ở các làng nghề, như làng gốm Bát Tràng, 90% hộ dân đã chuyển sang sử dụng lò nung bằng khí gas hóa lỏng, giảm đáng kể lượng phế phẩm và khí thải ô nhiễm.
Trong lĩnh vực công nghiệp, nhiều doanh nghiệp tiên phong áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn như Nestlé tái chế rác thải lò hơi thành gạch không nung hay Tập đoàn TH đầu tư 1,2 tỷ USD xây dựng chuỗi chăn nuôi và chế biến sữa công nghệ cao theo hướng tuần hoàn, thân thiện môi trường.
Báo cáo tại Diễn đàn Phát triển kinh tế tuần hoàn do Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức tháng 9/2024 cũng ghi nhận, Việt Nam đã hình thành các thị trường mới về sản phẩm thân thiện môi trường, dịch vụ tái chế và việc làm xanh. Đây là những tín hiệu tích cực, cho thấy kinh tế tuần hoàn đang dần trở thành xu thế không thể đảo ngược.
Tuy nhiên, chuyển đổi từ mô hình tuyến tính sang mô hình tuần hoàn là quá trình phức tạp, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của Nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội. Trong đó, khu vực kinh tế nhà nước giữ vai trò “nhạc trưởng”, kiến tạo và điều tiết hệ sinh thái kinh tế tuần hoàn.
Theo TS. Hà Thị Hồng Vân – Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới, “kinh tế nhà nước với lợi thế về quy mô, nguồn lực và khả năng điều tiết vĩ mô có thể dẫn dắt, tạo nền tảng ban đầu cho sự phát triển kinh tế tuần hoàn. Đặc biệt, trong bối cảnh các doanh nghiệp tư nhân vừa và nhỏ của Việt Nam còn hạn chế về nguồn lực và công nghệ, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước càng trở nên quan trọng”.
Số liệu từ Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp cho thấy, năm 2024, tổng doanh thu của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước đạt hơn 2 triệu tỷ đồng, nộp ngân sách trên 200 nghìn tỷ đồng, đóng góp khoảng 10% GDP. Đặc biệt, các doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực năng lượng như EVN, PVN, TKV đang giữ vai trò chủ lực trong đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, đồng thời tiên phong áp dụng các công nghệ sạch, giảm phát thải.
Việc phát triển kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam hiện nay còn đối mặt nhiều thách thức: hạ tầng sản xuất còn lạc hậu, khả năng tiếp cận công nghệ tiên tiến hạn chế, nhận thức của doanh nghiệp và người tiêu dùng chưa đồng đều. Đặc biệt, mô hình này đòi hỏi nguồn vốn đầu tư ban đầu lớn, thời gian thu hồi vốn dài, trong khi khu vực tư nhân còn dè dặt.
Chính vì vậy, theo các chuyên gia, kinh tế nhà nước cần đóng vai trò khởi xướng, dẫn dắt. Nhà nước có thể sử dụng ngân sách để đầu tư hạ tầng xanh, hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ, ban hành chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng cho các sản phẩm và dịch vụ tuần hoàn.
Bài học quốc tế từ Anh, Hà Lan hay Bắc Âu cho thấy, khu vực công giữ vai trò quan trọng trong thiết lập khung chính sách tài chính xanh, đầu tư “vốn mồi” cho các dự án tuần hoàn, qua đó tạo động lực kéo các nguồn lực tư nhân tham gia.
Thách thức và giải pháp trong giai đoạn mới
Việt Nam hiện đang phải đối mặt với các áp lực lớn về môi trường: mỗi năm thải ra khoảng 1,8 triệu tấn rác nhựa, trong đó chỉ khoảng 27% được tái chế. Ô nhiễm không khí, nguồn nước đang ở mức báo động tại nhiều đô thị lớn.
Hệ thống xử lí nước thải được đầu tư hơn 100 tỉ đồng với đầu ra nước thải sau xử lý đạt tiêu chuẩn Việt Nam và những chỉ tiêu nghiêm ngặt của Tập đoàn Ajinomoto.
Trong bối cảnh đó, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn không chỉ là yêu cầu bức thiết mà còn là chiến lược lâu dài giúp đảm bảo an ninh tài nguyên, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
Tuy nhiên, TS. Nguyễn Văn Bình lưu ý: “Thành công của kinh tế tuần hoàn không thể chỉ trông chờ vào khu vực công hay chính sách Nhà nước. Cần sự đồng hành của toàn xã hội: từ doanh nghiệp tới người tiêu dùng, từ các tổ chức xã hội tới từng cá nhân”.
Để làm được điều đó, trước hết, cần tiếp tục hoàn thiện khung khổ pháp lý, xây dựng các tiêu chuẩn kỹ thuật cho sản phẩm và dịch vụ tuần hoàn. Song song, cần tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng về lợi ích kinh tế và môi trường của mô hình này.
Đặc biệt, trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, việc ứng dụng công nghệ số vào quản lý chuỗi cung ứng, giám sát vòng đời sản phẩm sẽ là chìa khóa để kinh tế tuần hoàn phát triển hiệu quả và bền vững.
Trong dòng chảy hội nhập, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc gắn liền với việc xây dựng một nền kinh tế hiện đại, xanh và bền vững. Kinh tế tuần hoàn chính là nền tảng cho mục tiêu đó.
Như Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từng nhấn mạnh: “Phát triển nhanh nhưng phải bền vững, không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng”. Triết lý này cần được thấm sâu trong mọi chiến lược phát triển của đất nước, trong đó kinh tế tuần hoàn sẽ đóng vai trò trung tâm.
Với vai trò chủ đạo, kinh tế nhà nước không chỉ kiến tạo nền tảng cho kinh tế tuần hoàn mà còn điều phối, khơi dậy tiềm năng của các thành phần kinh tế khác. Mối quan hệ hữu cơ giữa kinh tế nhà nước và kinh tế tư nhân sẽ tạo nên sức mạnh cộng hưởng, giúp Việt Nam không chỉ bắt kịp mà còn có cơ hội bứt phá trên con đường phát triển bền vững.
Kỷ nguyên mới đã mở ra, và phát triển kinh tế tuần hoàn chính là con đường tất yếu để dân tộc Việt Nam vươn mình mạnh mẽ trên trường quốc tế.
MỜI MUA ĐẤT NỀN TÂY NINH
|
Tham gia thảo luận